ΤΟ ΚΑΛΕΣΜΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ
Ο λόφος του Προφήτη Ηλία, αποτέλεσε για εμάς έναν τόπο που συνδέεται το άγνωστο παρελθόν του Πειραιά, με την σύγχρονη γκρίζα πραγματικότητα. Για πέντε περίπου συναπτά έτη και πιο συγκεκριμένα, από το 2001 έως το 2006, ο λόφος αποτελούσε ένα πεδίο έρευνας αλλά και μια πηγή αναζήτησης, που ξεδιψούσε εκείνο το κομμάτι της ψυχής μας που διψούσε για κάτι διαφορετικό. Σε τούτη την περιήγηση, ταξίδεψαν άτομα που σήμερα έχουν ακολουθήσει τον δικό τους δρόμο. Όμως τόσο γι’ αυτούς όσο και για εμάς, ο λόφος αποτέλεσε την αφετηρία ή πιο σωστά το λιμάνι εκκίνησης, προς νέους ορίζοντες και νέα ταξίδια. Κάπου παρακάτω, θα σας παρουσιάσουμε ένα μέρος από εκείνο το δικό μας λιμάνι.
Ο ΛΟΦΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ
Όταν ένας τόπος σε σαγηνεύει και σε οδηγεί στα μονοπάτια της αναζήτησης, το πρώτο πράγμα που κάνεις, είναι να ψάξεις στις ερήμους του παρελθόντος, ώστε να βρεις τους θαμμένους θησαυρούς των γεγονότων που τον τυλίγουν. Έτσι και εμείς, αναζητήσαμε στους πάπυρους του χθες, γεγονότα και ιστορίες από ξεχασμένους χρόνους. Κάπως έτσι βρήκαμε, ότι ο αρχαίος ιστορικός Ελλάνικος στο έργο του “ΑΤΘΙΣ” που έχει ως θέμα του την ιστορία των Αθηνών, μας αναφέρει ότι το όνομα Μουνιχία επήλθε από τον ήρωα Μούνιχο και όχι από το Ιερό της Αρτέμιδος. Σε αυτό θα συμφωνήσουν και οι σύγχρονοι μελετητές της ιστορίας του Πειραιά, Α. Χιοτέλης, Ι. Δραγάτσης και Ηλ. Αγγελόπουλος. Η πρώτη προσπάθεια αξιοποίησης του λόφου κατά τον Αριστοτέλη, έγινε το 551 π. Χ, από τον Ιππία που αποτελούσε γιό του τυράννου Πεισίστρατου, ο οποίος διαδέχτηκε μαζί με τον αδερφό του, τον Ίππαρχο και συγκυβέρνησε περίπου δεκατρία χρόνια. Ο ίδιος, προσπάθησε να οχυρώσει τον λόφο, ώστε να τον μετατρέψει σε έδρα του. Πριν την ολοκλήρωση του όμως, εκδιώχτηκε από τον Λακεδαιμόνιο Βασιλέα Κλεομένη. Αργότερα, όπως μας αναφέρει ο Ξενοφών, πρέπει η Μουνιχία να περιήλθε στην Κωνώνιων οχύρωση. Την εποχή του Αντίπαρου το 322 π. Χ, εγκαταστάθηκε η Μακεδονική φρουρά στο λόφο, που ως ρόλο είχε την επιτήρηση της εισόδου και εξόδου από την πόλη. Το 307 π. Χ, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής επιχειρεί να κάνει κατάληψη του λόφου, χρησιμοποιώντας πολιορκητικές μηχανές. Οι μάχες είναι σφοδρές και καταστρέφονται τα τείχη του φρουρίου. Τελικά, η Μακεδονική φρουρά παραδίδει τον λόφο, με τον Φαληρέα, τον Σεπτέμβριο του 307 π. Χ. Ακολουθεί ο γιός του Δημητρίου, Αντίγονος Γονατάς, το 263 π. Χ, όπου καταστρέφει την οχύρωση ως δείγμα απόδοσης ελευθερίας. Ωστόσο ο Παυσανίας, στα “ΑΤΤΙΚΑ”, το 243 π. Χ, μας αναφέρει ύπαρξη φρουράς στον λόφο. Πολύ αργότερα, οι Ενετοί καταλαμβάνουν τον λόφο και τον μετονομάζουν σε Καστέλλι ή Καστέλλια, όπου από εκεί προέρχεται και το σημερινό όνομα της Καστέλας. Μία άλλη εκδοχή του ονόματος, προέρχεται από την περίοδο του 1821, όταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης μαζί με άλλους άντρες , οχυρώθηκε εκεί ώστε να αντιμετωπίσει τα στρατεύματα του Κιουταχή, φτιάχνοντας μικρά τεχνητά φρούρια ή αλλιώς, μικρά Καστέλλια. Πιο συγκεκριμένα, στις 17 Νοεμβρίου του 1825, οχυρώνεται στον λόφο ο Μακρυγιάννης. Στην πιο σύγχρονη Ελλάδα, εγκαθίστανται πυροβολεία όπου κατά τα Παρκερικά, καταλαμβάνονται από τους Άγγλους. Τα πυροβολεία, θα παραμείνουν ενεργά ως το 1965, όταν και θα τα καταργήσει ο Βασιλιάς της Ελλάδος. Τέλος, στην Καστέλα θα παραθερίσει ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’, ενώ εκεί θα εγκατασταθεί και ο Βασιλιάς Πέτρος της Σερβίας, όταν θα εγκαταλείψει το Βελιγράδι.
ΕΝΑΣ ΜΥΘΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ
Κάθε σημαντικός τόπος της αρχαιότητας που συνδέεται με τους μύθους των ξεχασμένων χρόνων, είναι σχεδόν πάντα ταυτισμένος με την μορφή ενός ήρωα. Έτσι και εδώ, υπάρχει η εικόνα του μυθικού προσώπου που δεν είναι άλλος από τον Μούνιχο. Ο ίδιος, αποτέλεσε τον πρώτο κάτοικο του λόφου και ίδρυσε το αρχαίο Ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος. Ο Μούνιχος φέρεται να είναι, γιός του Παντακλή αλλά και εξόριστος από τους Θράκες, που τον ακολούθησαν οι οπαδοί του Μινύες. Σε μια άλλη εκδοχή, αναφέρεται ως ο πρώτος μυθικός Βασιλιάς του Πειραιά. Οι αρχαίοι κάτοικοι, τον θεωρούσαν ήρωα προστάτη και γι’ αυτόν τον λόγο, υπήρχε βωμός αφιερωμένος σε αυτόν.
ΤΟ ΙΕΡΟ ΚΑΙ Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΝΙΧΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ
Η πρώτη λατρεία της Αρτέμιδος στον χώρο, πραγματοποιήθηκε περίπου το 1300 π. Χ, από τον ήρωα Μούνιχο. Για την θέση του Ιερού οι απόψεις ποικίλουν, αφού κάποιοι το θέλουν να βρίσκεται στη σημερινή θέση του Ναυτικού Ομίλου στο λιμάνι της Ζέας, ενώ άλλοι όπως ο Ulrichs, στη θέση του σημερινού Ναού του Προφήτη Ηλία. Αναφορές σχετικά με το Ιερό, υπάρχουν και από τον φιλόσοφο Επιμενίδη. Στον ίδιο χώρο του Ιερού παλαιότερα, λατρευόταν άγνωστη Θεά. Για τον Ναό, θα βρούμε αναφορές από τον ιστορικό Λυσία στο “Κατά αγοράτου”, ενώ τον αναφέρει και ο πολιτικός στρατηγός Δημοσθένης. Ο Θρασύβουλος που θα οχυρωθεί στο Ιερό πολύ αργότερα, θα εγκαταστήσει σε αυτό το βωμό της Φωσφόρου Αρτέμιδος, μετά την νίκη των δημοκρατικών. Ο Ξενοφώντας, μας πληροφορεί ότι η χωρητικότητα του Ιερού, έφτανε τους εξήντα παρατεταμένους οπλίτες. Ο Ναός, αποτελούσε επίσης και άσυλο για τους τριήραρχους όπως μας πληροφορεί ο Δημοσθένης, στο “Περί στεφάνου λόγου”. Για το Ιερό θα αναφερθεί και ο ρήτορας Λυσίας, αλλά και για την ύπαρξη του αρχαίου θεάτρου. H γιορτή των Μουνιχιών της Αρτέμιδος, πραγματοποιούνταν το μήνα Απρίλιο και γίνονταν πάντα κατά την εποπτεία του γένους των Εμβαρίδων, των οποίων ο Εμβαρός ήταν πρόγονος αλλά και ο πρώτος Ιερέας του Ναού. Οι τελετές αφορούσαν, την ενηλικίωση και την ευγονία και περιλάμβαναν πομπές με χορούς, αλλά και αγώνες πλοίων. Οι θυσίες που πραγματοποιούνταν, ήταν γνωστές ως “Αμφίφωντες”. Οι Αμφίφωντες, ήταν πλακούντες που τοποθετούνταν ανάμεσα σε δύο πυρσούς που συμβόλιζαν την Ανατολή και τη Δύση της Σελήνης. Στην λατρεία, υπήρχαν δέκα Ιεροποιοί που ήταν εκείνοι που θυσίαζαν τους αιγούς και πέντε νεαρές Ιέρειες, που ονομάζονταν Άρκτοι. Ευρήματα που ήρθαν στο φώς, μαρτυρούν τη λατρεία, τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα π. Χ. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε, ότι η λατρεία της Μουνιχίας Αρτέμιδος επικρατούσε και στην Έφεσο, με ελαφρές παραλλαγές. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε στον αναγνώστη ότι αρκετοί από εμάς, έχουμε εντοπίσει κάποια δείγματα σύγχρονης λατρείας στην ευρύτερη περιοχή του λόφου, που χρησιμοποιεί την μορφή της μαύρης Αρτέμιδος.
Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΗΣ ΑΡΕΤΟΥΣΑΣ
Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία του τόπου, τόσο από ιστορικής άποψης όσο και αρχαιολογικής, είναι και το σπήλαιο της Αρετούσας. Οι παλιοί κάτοικοι της Καστέλας, την ονόμαζαν “Θεόσπιτο” και από έρευνες που έγιναν το 1868-1897, αποδείχτηκε μόνον η ύπαρξη υδραυλικών έργων που είχαν ως κατεύθυνση, το σημερινό Μικρολίμανο. Το προϊστορικό αυτό έργο των Μινύων, διαθέτει 165 βαθμίδες σε βάθος 65 μέτρων, που αποτελούσε φυσικό όρυγμα που τροποποιήθηκε. Το σπήλαιο, είναι συνδεδεμένο και με το μύθο του Ερωτόκριτου, που θέλει να είναι φυλακισμένοι από τον πατέρα της Ηρακλή, η Βασιλοπούλα Αρετούσα. Τέλος, πληροφορίες ότι τα έργα των στοών ανήκουν στους προϊστορικούς χρόνους, μας δίνει και ο ίδιος ο Στράβων.
ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ
Ένα μέρος από το δίκτυο των προϊστορικών στοών, όπως είπαμε και πιο πάνω, χρησιμοποιήθηκε άλλοτε ως πυροβολείο και άλλοτε, ως καταφύγια. Τούτο το τμήμα των στοών, είναι ίσως και το πιο καλοδιατηρημένο, αλλά και εκείνο που συνέδεε κάποτε, την κορυφή του λόφου με τους πρόποδες του βουνού. Στην κορυφή, υπήρχαν δύο ανοίγματα το ένα κοντά στην είσοδο του σημερινού Μπόουλινγκ, που σήμερα έχει σφραγιστεί στο βάθος του ενός μέτρου, ενώ το δεύτερο είναι κλειστό από τo 2002’ από τις αστυνομικές αρχές, όταν έπειτα από καταγγελία των κατοίκων, συνελήφθηκε μια ομάδα που χρησιμοποιούσε το χώρο, για διάφορες ιεροτελεστίες και βρίσκεται εντός του πάρκου. Αξιοσημείωτο είναι, ότι με αφορμή τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μπαζώθηκαν τα όποια ανοίγματα, αλλά πολύ πριν από αυτό φρουρούνταν από την αστυνομία. Ένα άλλο τμήμα που χρησιμοποιείται σήμερα ως αποθηκευτικός χώρος νερού, δέχτηκε μπετόν σε τέτοιο σημείο, ώστε να μην ξεχωρίζει ότι εκεί κάποτε, υπήρχε είσοδος στοάς. Επίσης, στους πρόποδες της Καστέλας, υπάρχει ένα άνοιγμα που μέσω μιας σκάλας, οδηγεί ως ένα σημείο του λόφου και μετά σφραγίζεται, ενώ στο σημείο που σφραγίζεται, στο ταβάνι, υπάρχει καταπακτή που οδηγεί σε ιδιωτικό χώρο. Τέλος, μέρος των καταφυγίων βρέθηκε στα θεμέλια παλιού αρχοντικού της οδού Τσαμαδού, που ωστόσο μπαζώθηκε και στη θέση του σηκώθηκε μία σύγχρονη πολυκατοικία.
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΡΗΓΟΡΗ ΤΣΟΥΚΑΛΑ.
