Ο στόχος της εικόνας, είναι να αποκαλύψει στους ανθρώπους το υπερκόσμιο, αυτό που βρίσκεται έξω από το φυσικό μας κόσμο. Χαρακτηριστικό της εικόνας είναι η σχηματοποίηση. Τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα σώματα, τα βουνά, οι πτυχώσεις των ενδυμάτων, είναι όλα σχηματοποιημένα και οι φωτισμένες ή μη επιφάνειες, έχουν καθαρά γεωμετρικά σχήματα. Η σχηματοποίηση προσδίδει στο έργο κάτι το εξώκοσμο και υπερφυσικό. Η εικονομαχία κατά την άποψη των Πατέρων δημιουργήθηκε από επίδραση επί του Χριστιανισμού, Ιουδαϊκών και Ισλαμικών αντιλήψεων και χριστιανικών αιρέσεων, κυρίως του Μονοφυσιτισμού και του Μανιχαϊσμού. Ιουδαϊσμός και Ισλαμισμός απαγορεύουν την χρήση των εικόνων στους ναούς τους, λόγω του κινδύνου της ειδωλολατρίας - ίσως γιατί κατανοήσαν την δύναμη της εικονοποίησης! Η πρώτη εικονογραφία είχε συμβολικό χαρακτήρα και ο σκοπός της ήταν καθαρά διδακτικός. Η Κιβωτός του Νώε, ήταν σύμβολο της Εκκλησίας, ο Ιωνάς στο κήτος ήταν σύμβολο της Αναστάσεως του Χριστού, το ψάρι, ήταν σύμβολο του Ιησού Χριστού, η Άγκυρα, ήταν σύμβολο της ελπίδας, το ψωμί και το κρασί, ήταν σύμβολο του σώματος και του αίματος του Χριστού και του μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας. Οι τρεις Παίδες εν τη καμίνω, ο Δανιήλ ανάμεσα στα λιοντάρια, ήταν σύμβολα της σωτηρίας. Η παράσταση του καλού ποιμένα με τα πρόβατα, ήταν σύμβολο του κόσμου του οποίου ποιμένας είναι ο Θεός. Ο καλός ποιμένας, δηλ. ο Σαρκωμένος Θεός, παίρνει πάνω του το χαμένο πρόβατο, την ανθρώπινη φύση και την ενώνει με τη θεϊκή του δόξα. Επίσης, το πρόσωπο της Παναγίας είναι από τα πρώτα πρόσωπα που απεικονίστηκαν στις Κατακόμβες. Την βρίσκουμε ως Δεομένη, στον Ευαγγελισμό, στην Γέννηση. Το ίδιο φυσικά, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι ισχύει γενικα και για αλλές εικόνες! Η εικόνα, λοιπόν, δεν είναι διακοσμητικό στοιχείο, ούτε ακόμη και μια απλή εικονογράφηση . Είναι αναπόσπαστο μέρος της μιας λειτουργίας, που αποτελεί «μέσο για να γνωρίσουμε το εικονιζωμενο και να ενωθούμε μαζί Του». Γνωρίζουμε πχ, οτι ο εορτασμός μιας γιορτής, απαιτεί την έκθεση στο μέσο της (μεταφερόμενης) εικόνας που, με την άμεση απόδειξη της όρασης, αποκαλύπτει το νόημα του γεγονότος του οποίου τη μνήμη εορτάζουμε. Ο λόγος και η εικόνα σχηματιποιεί μια αξεχώριστη ολότητα, ένα μέσο συντονισμού, μια «πνευματόσφαιρα» θα μπορούσαμε να πούμε, διαμέσου της οποίας στην κάθε Παράδοση καθιστάται επίκαιρο και ζωντανό το θέμα. Έτσι η εικόνα αντιστοιχεί στη Γραφή, όχι ως εικονογράφηση, αλλά με τον τρόπο που αντιστοιχεί σε αυτή καθε λειτουργικο κείμενο: “τα κείμενα αυτά δεν γεννιούνται για να αναπαράγουν το θεμα όπως έχει. Είναι σαν τις υφάνσιμες ύλες. Εναλλάσσοντάς τες και αντιπαραβάλλοντας τα μέρη τους, αποκαλύπτουν το νόημά της, μας υποδεικνύουν τον τρόπο να ζήσουμε”. Η εικόνα, απεικονίζοντας διάφορες στιγμές της χ ιστορίας, μεταδίδει με οπτικό τρόπο το νόημά τους και τη ζωτική σημασία τους. Έτσι, με την εικόνα, η κατασταση της εικόνας ζει μέσα στο νου και τον ψυχισμό μας και μέσα σε καθένα μας . Η ευλάβεια προς τις εικόνες είναι συνεπώς μια θεμελιώδης όψη της λειτουργικής εμπειρίας, δηλαδή της προ-θεωρίας της Βασιλείας των Ουρανών μέσα από τις πράξεις του Βασιλέα. «Υπό τους πέπλους» και διαμέσου της πίστης, ασφαλώς αυτή η προ-θεωρία δεν βιώνεται καθόλου από τη συνολική οντότητα του ανθρώπου, αλλά έχει τον άμεσο χαρακτήρα της αίσθησης, είναι η «αίσθηση των θείων πραγμάτων», η οποία γίνεται συνείδηση από τον συνολικό άνθρωπο. Δηλαδή καθόλου «αποϋλοποιημένα», αλλά διαποτισμένα και μεταμορφωμένα από το Πνεύμα. Η λειτουργία, γινέται μέσω της οπτικής και νοητικής κατάστασης του ανθρώπου, ξεκινά τη μεταμόρφωσή του, τον καθιστά ικανό να διαβλέπει το αόρατο, διαμέσου του ορατού. Η εικόνα, υπογραμμίζει ο Léonide Ouspensky, λειτουργεί στην όραση και την μετασχηματίζει ήδη σε οπτασία: Όταν σκεφτόμαστε τη σημασία της αίσθησης της όρασης για το σύγχρονο άνθρωπο, μέχρι ποιου σημείου αυτός βρίσκει κατάλυμα, κατέχεται και ερωτεύεται με τα μάτια, καταλαβαίνουμε τη σημασία της εικόνας, αφού αυτή, συστηματικά απελευθερωμένη από κάθε ιδέα που μπορεί να φανταστεί σε αυτήν ο λήπτης ,αλλώτε έχει ως σκοπό να εξορκίσει, να γαληνεύσει, να φωτίσει ή και το αντιστρόφο με το βλέμμα μας, να μας κάνει «να συλλάβουμε με τα μάτια», η εικόνα είναι επιτακτική για τη θεραπεία ή την αρρώστεια, αναλόγα με το πως θα συλλάβουμε την εικόνα στον ψυχισμό μας. Ο L.Ouspensky υπογραμμίζει, πληθαίνοντας τις πολύ ωραίες αναπαραγωγές, ότι η εικόνα υπάρχει από τον πρώτο καιρό του χριστιανισμού. Εγώ θα πώ ότι υπάρχει από την εποχή των σπηλαίων ως μέσο εποικοινωνίας ή εκδήλωσης του υπερβατικού. Και ότι η τέχνη, η οποία είναι συμβολική τέχνη, παρέχει ενίοτε, παράλληλα προς τα καθαρά σύμβολα και τις αλληγορικές παρουσιάσεις, μια αδιαίρετη έγνοια για προσωπική ομοιότητα. Παρόλα αυτά, βρίσκεται σχεδιασμένη περισσότερο με μια συμβατική γλώσσα, που καταργεί τον λόγο και λειτουργεί με την σιώπη. Γενικά η λαοί της Μέσης Ανατολής απεχθάνονται την εικονική τέχνη, γι’ αυτό και πέρασε αυτή η νοοτροπία στις θρησκείες τους. Αντίθετα ο Ελληνισμός, η πιο ευγενική έκφραση του παγκοσμίου πολιτισμού, όχι μόνο δέχεται τον εικονισμό, αλλά και τον προήγαγε σε ύψιστη τέχνη. Η εικόνα από την εποχή των κατακομβών μέχρι σήμερα, λειτουργεί ως το βιβλίο των αγραμμάτων στον κόσμο. Η εικόνα έχει επίσης τεράστια χρησιμότητα. Μια εικόνα, σύμφωνα με τη γλωσσική έκφραση, αξίζει περισσότερο από χίλιες λέξεις. Αυτό σημαίνει ότι μέσω της εικονογραφίας, οι ανθρωποι βοηθούνται να αναχθούν στις πνευματικές θεωρίες. Η εικόνα, και μάλιστα η θρησκευτική απεικόνιση, αποτελεί βασικό στοιχείο του παγκόσμιου πολιτισμού. Η παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά έχει να επιδείξει ανυπολόγιστης καλλιτεχνικής αξίας ,έργα θρησκευτικής ζωγραφικής. Τα σπουδαιότερα μνημεία – ναοί του κόσμου είναι καταστόλιστοι από εικονογραφίες άφθαστης τεχνοτροπίας. Το ίδιο και τα μεγάλα μουσεία, επιδεικνύουν με καμάρι εικόνες ιερής τέχνης. Φυσικά και αν κοιταξουμε την εικόνα στην ψυχολογια, θα δουμε ποικίλες χρήσεις, όπως η φωτοθεραπεία έχει τις ρίζες της σε τομείς της ψυχολογίας και της επιστήμης, όπως στη Gestalt και στην Υπαρξιακή Ψυχολογία, στις θεωρίες της επικοινωνίας και της αντίληψης, στη γλωσσολογία, στην ανθρωπολογία κ.λπ. (Weiser, 1975). Η φωτοθεραπεία είναι μια ανοιχτή διαδικασία που επιτρέπει την πρόσβαση σε θέματα του παρελθόντος, τα οποία δεν επιτυγχάνονται με τους συμβατικούς τρόπους συμβουλευτικής που βασίζονται αποκλειστικά στη λεκτική επικοινωνία (Weiser, 1983). Η φωτοθεραπεία εστιάζει στη χρήση των υποκειμενικών εμπειριών ενός ατόμου. Παρέχει έναν τρόπο για τον θεραπευτή και τον πελάτη, να εξερευνήσουν τις φωτογραφίες που παίρνει ο πελάτης και ανοίγει διαφορετικούς δρόμους στους τομείς της μη λεκτικής και οπτικής επικοινωνίας. Οι ερμηνείες που γίνονται από τον ανθρωπο σχετικά με τις εικόνες στις φωτογραφίες, προάγουν συναισθηματικές εμπειρίες που μπορεί να λείπουν από την παραδοσιακή «λεκτική εμπειρία». Μια εικόνα λειτουργεί στο ατομο άλλωτε χαλαρωτικά και απελευθερωτικά προς τυχόν συναισθήματα που καταπιέζονται ή και αντρίστροφα, αναλόγα με την εικόνα! Χρησιμοποιώντας τη εικόνα ως όχημα, το άτομο αρχίζει να προσεγγίζει, να ανακαλύπτει και να επικοινωνεί συναισθήματα και αναμνήσεις που μπορεί να έχουν θαφτεί για χρόνια και ζητήματα που απαιτούν ανάλυση ή επίλυση (Weiser, 2008). Για παράδειγμα, οι περισσότεροι άνθρωποι βγάζουν φωτογραφίες για κρατήσουν στη μνήμη τους σημαντικές στιγμές, χωρίς πάντα να σκεφτούν ότι μαζί με τη στιγμή της φωτογραφίας, ασυνείδητα μπορούν να διατηρήσουν και τα συναισθήματα που σχετίζονται με τη στιγμή που τραβήχτηκε η φωτογραφία. Η φωτογραφία μπορεί να γεννήσει συναισθήματα σε όποιους την βλέπουν, ακόμα και χωρίς να παρουσιάζονται σε αυτήν ή και χωρίς να γνωρίζουν καν τους φωτογραφιζόμενους. Σκεψου εικονα = γεννηση συναισθηματός! “Η φωτογραφία είναι μια αδύναμη φωνή, αλλά μερικές φορές, μπορεί να προσκαλέσει τις αισθήσεις μας προς τη συνείδηση, να προκαλέσει συναισθήματα τόσο δυνατά ώστε να λειτουργούν ως καταλύτες της σκέψης”(W.E. Smith 1977 ). Η εικόνα είναι μια επιλογή, μια γλώσσα, ένας τρόπος επικοινωνίας των συναισθημάτων, των διαθέσεων, των σκέψεων. Ένας τρόπος να σταθείς και να επιβληθείς στον κόσμο. Φυσικά, η σημασία και το συναισθηματικό ‘Μήνυμα¨ εξαρτάται από το ποιός κοιτάζει. Η εικόνα επιτρέπει στον άνθρωπο να έρθει σε επαφή με την αντιληπτή πραγματικότητα του με έναν εντελώς νέο τρόπο. Όταν κοιτάζουμε μια εικόνα που μας ανήκει, προσπαθούμε να συνδέσουμε την εικόνα με την εμπειρία. Συγχρόνως, το μυαλό μας έχει την ικανότητα να δημιουργεί νοερές απεικονίσεις ή απλούστερα, εικόνες, εσωτερικές δηλαδή αναπαραστάσεις εν απουσία εξωτερικών ερεθισμάτων. Οι εικόνες μπορεί να περιλαμβάνουν ποιότητες από όλες τις αισθήσεις μας, στοιχείο που τους προσδίδει ζωντάνια και γλαφυρότητα καθιστώντας σημαντική την επίδραση που έχουν στον συναισθηματικό μας κόσμο.Έχει υποστηριχτεί μάλιστα, πως τα νευρωνικά κυκλώματα του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην συναισθηματική εμπειρία είναι περισσότερο «ευαίσθητα» στην επιρροή των εικόνων από ότι των σκέψεων. Αυτό συνδέεται με την εξέλιξη του ανθρώπου και την ανάγκη για επιβίωση. Και τώρα σκεψου που υπάρχουν εικόνες γύρω σου, φίλε αναγνωστή!
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
