ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (ΠΕΝΤΕΛΗ)

 

 

 

 

 

 

 Η ανδρική Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην περιοχή της παλιάς Πεντέλης, με την καταπληκτική παλαιά ιστόρηση αλλά και τη θαυμάσια νεότερη εικονογράφηση του Ράλλη Κοψίδη, ιδρύθηκε το 1578 από τον Άγιο Τιμόθεο, επίσκοπο Ευρίπου, στο σημείο όπου βρέθηκε μικρή εικόνα της Παναγίας, συγκεντρώνοντας τους διάσπαρτους μέχρι τότε ασκητές της Πεντέλης, όπως τους παράξενους μοναχούς της σπηλιάς του Νταβέλη! Στα τέλη του 17ου αιώνα η Μονή βρισκόταν στην κορύφωση της ακμής της. Στο μοναστήρι διαβιούσαν 100 μοναχοί, διέθετε αξιόλογη ακίνητη περιουσία και σημαντική βιβλιοθήκη. Μάλιστα για την βιβλιοθήκη λέγεται ότι υπήρχαν και μυστηριώδη έγραφα, κάτι σαν να ήταν ο χώρος τόπος μύησης στον πραγματικό χριστιανισμό. Δεν είναι άλλωστε παράδοξο τα κρυφά σχολεία της παράδοσης να αποτελούσαν όντως ένα είδος μυστικής σχολής - όπως κάθε σοβαρή λατρεία έχει την φανερή παράδοση και την μυστική για τους μυημένους.. 

 

 Η Πεντέλη σχετίζεται άμεσα με την εξέλιξη του ελληνικού πολιτισμού αλλά και με την Αθήνα και, όπως λέει ο ποιητής, «στα μάρμαρά της κρύβεται της ομορφιάς ο κόσμος» και «από τα βάθη της μια μέρα βγήκε ο Παρθενώνας» καθώς και άλλα περίλαμπρα οικοδομήματα του αρχαίου κόσμου. «Το όμορφο βουνό», την αποκαλεί ο Κώστας Κρυστάλλης, «το πιο θαυμάσιο, το πιο αττικό βουνό», τη χαρακτηρίζει ο

Η. Βενέζης, «η γεννήτρα ενός Ολύμπου», την εξυμνεί ο Παλαμάς… Μήπως ακριβώς γιατί εκεί έδρευέ κάτι μυστικό; Πηγές, σπηλιές και μακραίωνη ιστορία η οποία ανέκαθεν ασκούσε μια ιδιαίτερα έντονη αίσθηση γοητείας και έλξης στους ανθρώπους. Το βουνό άλλωστε μαζί με τον Υμηττό, θεωρούνται δύο από τα αρχαιότερα βουνά της Ευρώπης. Στην εποχή του Θουκυδίδη, ονομαζόταν Βριλησσός. Αργότερα, στη θέση της σημερινής Παλαιάς Πεντέλης ιδρύθηκε ο αρχαίος δήμος Πεντέλης που ανήκε στην Αντιοχίδα φυλή και κατά τη ρωμαϊκή εποχή έδωσε το όνομά του σε ολόκληρο το βουνό. Το συγκεκριμένο βουνό, για χρόνια αποτελούσε το Άγιον Όρος της Αττικής και σε συγγίλλια αναφέρεται ως Βουνό των Άμωμων (αναμάρτητων). Σκεφτείτε ότι αυτή η ονομασία υπήρξε, σαν να ξεχώριζαν τους εαυτούς τους από τους άλλους μοναχούς, τι το ιδιαίτερο είχαν ή λάμβανε χώρα εκεί.

 Παλαιάς Μονής οργανώθηκε και λειτουργεί μόνιμη έκθεση αφιερωμένη στην μυστική παιδεία κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, στην οποία αναπαρίσταται η σκηνή του Κρυφού Σχολείου και προβάλλονται μορφές των διδασκάλων του Γένους και η συμβολή τους στη διάσωση της μυστική παράδοσης.

Η Μονή απολάμβανε πολλά προνόμια εκ μέρους των Οθωμανών. Την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρξε κέντρο παιδείας και υπάρχει σήμερα επισκέψιμος εκθεσιακός χώρος που χαρακτηρίζεται ως «Κρυφό Σχολείο», ο αναγνώστης ας φέρει στο νου του την σχέση Ναϊτών/ χριστιανισμού, μυστικιστικού τύπου όπως οι ασσασίνοι και οι δερβίσιδες και χωρίς πολλές περαιτέρω εξηγήσεις, προχωρώ,

Στις ανασκαφείσες υπόγειες στοές τη Με την ίδρυση της Μονής Πεντέλης από τον Επίσκοπο Ευρίπου Τιμόθεο το 1578, οι ασκητές άρχισαν να εγκαταλείπουν τις σπηλιές, τις πηγές και τις χαράδρες και συγκεντρώθηκαν στη Μονή, η οποία υποδομήθηκε, σύμφωνα με την παράδοση, σε σημείο που βρέθηκε ένας σκελετός ασκητή και δίπλα του μία εικόνα της Παναγίας. Από το αρχικό μοναστηριακό συγκρότημα σήμερα σώζεται το καθολικό και το γηροκομείο. Το μεταβυζαντινό καθολικό είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και με μεταγενέστερες προσθήκες πήρε τη μορφή τρίκογχου, ακολουθώντας πρότυπα ναοδομίας του Αγίου Όρους. Σκέψου φιλέ αναγνώστη, 1^ον  το κρυφό σχολείο ήταν ένας τόπος μυστικής μάθησης, 2^ον δρούσε με κωδικούς και κάτω από ενέργειες που δεν γνώριζαν οι μη συμμετέχοντες, 3^ον γράφει ο Καμπούρογλου στον «Αναδρομάρη της Αττικής»: τα προεόρτια του Αγώνος, ότε και πυρίτιδα εις τα μυστικά της κελιά κατασκεύασε, και τα βιβλία της δια φυσέκια παρεχώρησε». Τα βιβλία, φιλέ αναγνώστη κοινώς

αποτελούσαν όπλα γνώσης. 4^ον, κάτω από την κεντρική σκάλα, που οδηγεί στον κυρίως χώρο της μονής, υπάρχει ένα μικρό υπόγειο σύμπλεγμα στοών, το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, τα χρόνια της τουρκοκρατίας είχε λειτουργήσει ως «κρυφό σχολείο»: υπόγειες στοές και διδασκαλία εντός των εγκάτων της γης! Χωρίς πολλά λόγια, συνεχίζω.

Η Μονή Πεντέλης μαζί με τις Μονές Καισαριανής και Πετράκη συνέβαλαν το 1750 στην ίδρυση και συντήρηση της Σχολής Ντεκά. Γνωρίζουμε επίσης, ότι όταν ο μυημένος  Ναπολέων κατέλαβε την Βενετία, ότι κεφάλαια υπήρχαν στο Νομισματοκοπείο της Βενετίας κατασχέθηκαν. Το άμεσο επακόλουθο ήταν η σχολή να έχει οικονομικές δυσκολίες, που όμως αντιμετωπίστηκαν προσωρινά, με βοήθεια από τον πατριάρχη Ιεροσολύμων Άνθιμο, όταν απευθύνθηκε σε αυτόν ο Ιωάννης Βενιζέλος (20/7/1798), ένας άλλος μυημένος ο οποίος ήταν τότε δάσκαλος στη σχολή και όπως αναφέρει είχε να πληρωθεί 2 χρόνια. Το 1812, μετά τον θάνατο του διδασκάλου Σαμουήλ Κουβελάνου, η «Σχολή του Κοινού», μια επίσης ελληνική σχολή στην τουρκοκρατούμενη Αθήνα, παύει την λειτουργία της και η εκπαίδευση των νέων στρέφεται στη Σχολή του Ιωάννου Ντέκα. Μαζί με τους μαθητές, η σχολή Ντέκα, «κληρονομεί» και το εκπαιδευτικό υλικό, βιβλιοθήκη 600 τόμων, όργανα αστρονομίας και σφαίρες γεωγραφίας. Όπως καταλάβατε,

στο κρυφό σχολείο διδάσκονταν και γνωστές τέχνες όπως η αστρονομία. Και πάλι χωρίς να αναφέρω περισσότερα συνεχίζω, άλλωστε απλώς αφήνω ίχνη, ο οξυδερκής αναγνώστης ας τα συνδέσει - δεν έμαθα να παίζω χωρίς τους κανόνες του μυστικού παιχνιδιού!

Το 1813 ιδρύθηκε η Φιλόμουσος Εταιρία η οποία ανέλαβε την οικονομική στήριξη της σχολής, μια άλλη εταιρία που συσχετίζετε όπως έχω αναφέρει παλιότερα με μύηση. Συνδετικός κρίκος της Πεντέλης με την Αθήνα είναι η πρώην κάτοικος του Μεγάρου Ιλισίων (νυν Χριστιανικό & Βυζαντινό Μουσείο), η ιδιόρρυθμη Γαλλίδα με την έντονη φιλελληνική δράση, Σοφί ντε Μαρμπουά-Λεμπρύν (1785-1854), γνωστή ως Δούκισσα της Πλακεντίας. Εκτός από τη μεγάλη χρηματική της συνεισφορά στον αγώνα των Ελλήνων, άφησε στο κράτος κτίρια που συνδέθηκαν με την παρουσία της όχι μόνο στην πόλη, αλλά και στην εξοχή. Τόσο η ίδια ως προσωπικότητα αλλά και τα έργα της ζωής της, σχετίζονται με παράξενες μυήσεις, ειδικά μετά τον θάνατο της αγαπημένης της κόρης Ελίζας. Ένα πέπλο μυστηρίου περίβαλλε τις θρησκευτικές της πεποιθήσεις, τις συναναστροφές της, αλλά και τις προκαταλήψεις της και σύμφωνα με μία απ’ αυτές, δεν τελείωνε μία οικοδομή γιατί θεωρούσε ότι η ολοκλήρωσή της θα ήταν το προμήνυμα του θανάτου της.

Όταν ο Άγιος Τιμόθεος κατέφυγε στο Πεντελικό όρος, το βρήκε να κατοικείται από καταδιωκόμενους εγγράμματους ή μυημένους ασκητές. Σύμφωνα με μια άλλη παράδοση, έχει κτιστεί πάνω στα ερείπια του αρχαίου δήμου Πεντέλης της Αντιοχίδος φυλής, μία από τις 10 φυλές της Αρχαίας Αθήνας και σε ιερό της θεάς Αθηνάς. Στη σχετικά σύντομη περίοδο που ήταν ηγούμενος ο Άγιος Τιμόθεος, κτίστηκε μέρος του Καθολικού, η νότια πλευρά της μονής και ο οχυρός πύργος στην κύρια πύλη. Μετά το 1580 και την αποχώρηση από την Ηγουμενία του Αγίου Τιμόθεου, φέρεται να ξέσπασαν σκάνδαλα και διαμάχες μεταξύ των μοναχών, που προκάλεσαν την παρέμβαση του μητροπολίτη και της δημογεροντίας των Αθηνών. Στην προσπάθειά τους να βάλουν τάξη στη μονή συνάντησαν αντιδράσεις από την «Αδελφότητα των Πεντελιωτών». Προσωπικά πιστεύω πως οι αμύητοι τα έβαλαν ή πήραν είδηση τα γεγονότα τον μυημένων!

Μετά το 1660, η ηγουμενία της Μονής κατάφερε να πάρει φορολογική απαλλαγή από την μητέρα του σουλτάνου, Τουρχάν Χατιτζέ Σουλτάνα, ο αναγνώστης ας ψάξει την παραπάνω μορφή και θα καταλάβει.

Το συγκρότημα σήμερα διαθέτει αξιόλογη βιβλιοθήκη και πολύτιμα κειμήλια, ενώ φιλοξενεί και μόνιμη έκθεση για την παιδεία στα χρόνια της Τουρκοκρατίας με αναπαράσταση

του «κρυφού σχολείου». Στην ανατολική του πτέρυγα στεγάζεται το Διορθόδοξο Κέντρο της Εκκλησίας της Ελλάδος, με πολλούς ξενώνες και αίθουσα συνεδρίων. Θα μπορούσα να αναφέρω και αλλά ιστορικά στοιχεία αλλά πιστεύω ότι ο αναγνώστης ήδη κατανόησε που οδηγούν τα ίχνη…

 

ΓΡΑΦΕΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ  ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ