Η Αμφίπολη που ιδρύθηκε παρά των Μακεδόνων Ηδονών, κατακτήθηκε το 430 π.Χ. από τους Αθηναίους από τον στρατηγό Άγνωνα. Ιδρύθηκε από Αθηναίους με στόχο τον έλεγχο της πλούσιας σε πρώτες ύλες περιοχή και εγκαταλείφθηκε οριστικά τον 8ο αιώνα μ.Χ. Οι ανασκαφές έγιναν για πρώτη φορά το 1956 από την Ελληνική Εφορεία Αρχαιοτήτων.
Η αρχαία πόλη της Αμφίπολης χτίστηκε σε στρατηγικής σημασίας ύψωμα, 5 χλμ. από τη θάλασσα, πάνω στην ανατολική όχθη του Στρυμόνα, ακριβώς εκεί που εξέβαλλε από τη λίμνη του Αχινού, η οποία σημειωτέων τώρα έχει αποξηραθεί. Μια στροφή του Στρυμόνα προστάτευε τα δυτικά τείχη της πόλης. Ο επισκέπτης σήμερα θα βρει τα βυζαντινά μνημεία και το εσωτερικό τείχος της Ακρόπολης, τα οποία αποκάλυψαν οι ανασκαφές της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70. Τέσσερις παλαιοχριστιανικές βασιλικές με εντυπωσιακά ψηφιδωτά, ένα οκταγωνικό κτίριο, έδρα του επισκόπου, όμως το τείχος που τα περιβάλλει παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα στην κατασκευή του. Ο Δημοσθένης στους λόγους του δεν παρέλειπε να τονίζει την αξία της Αμφίπολης για το ασφαλές της λιμάνι, την ξυλεία από τα Κερδύλλια όρη, τα πλούσια μεταλλεία, καθώς και την εύφορη ενδοχώρα της, που εκτείνονταν μέχρι τις περιφέρειες της Νιγρίτας, των Σερρών, της Ζίχνης και του Παγγαίου. Στην εποχή των Μακεδόνων η Αμφίπολη αναδείχτηκε σε ισχυρή πόλη του Μακεδονικού βασιλείου με εσωτερική αυτονομία και με σημαντική οικονομική και πολιτιστική άνθιση.
Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει μεγάλο μέρος από τα τείχη και ορισμένα από τα ιερά και τα ιδιωτικά και τα δημόσια κτήρια της πόλης.
Μετά την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους (168 π.Χ.) η Αμφίπολη ορίζεται πρωτεύουσα της Πρώτης Μερίδος της Μακεδονίας. Η Αμφίπολη έγινε πρωτεύουσα της μίας εκ των τεσσάρων ελληνικών επαρχιών που ίδρυσαν οι Ρωμαίοι. Ο απόστολος Παύλος πέρασε από την Αμφίπολη καθώς πήγαινε στη Θεσσαλονίκη και κήρυξε τον Χριστιανισμό. Η πόλη ήταν επίσης μέρος στάθμευσης για τους ταξιδιώτες που χρησιμοποιούσαν την Εγνατία οδό, και ήταν ακόμη η έδρα του παρατηρητή των Ρωμαίων κατά την Πρωτοχριστιανική περίοδο. Το Μάιο του 1913 το χωριό όπως και όλη η Ανατολική Μακεδονία περιήλθε στους Βούλγαρους. Οι κάτοικοι της Αμφίπολης, με σκοπό να ξεφύγουν από τις βιαιότητες των Βουλγάρων κατακτητών, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να καταφύγουν στη Βουρβουρού Χαλκιδικής. Εκεί όμως τους βρήκε επιδημία χολέρας, με αποτέλεσμα εκατοντάδες άνθρωποι να πεθάνουν, ενώ οι υπόλοιποι ξαναγύρισαν.
Ο Λέων
Το σημείο κατατεθέν για το νομό, έμβλημα της Μακεδονίας, το Λιοντάρι της Αμφίπολης, είναι βέβαιο ότι αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία του 4ου αιώνα π.Χ. που διασώθηκαν και μέχρι τώρα είναι το μοναδικό που αναστηλώθηκε και βρίσκεται σήμερα δίπλα στην παλιά γέφυρα του Στρυμόνα στην επαρχιακή οδό Αμφίπολης-Σερραϊκής Ακτής. Το λιοντάρι έχει ύψος 5,30 μέτρα, εμφανίζεται καθιστό στα πίσω πόδια, ενώ είναι μεγαλύτερο από τον λέοντα της Χαιρώνειας. Μαζί με τα διαδοχικά βάθρα το μνημείο υπερβαίνει τα οκτώ μέτρα. Το κεφάλι του λέοντα έχει μήκος δύο μέτρα. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν πως είναι έργο του 5ου ή του 1 μισού του τετάρτου π.Χ. αιώνα. Από τις έρευνες που έχουν γίνει από τον αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή, επικεφαλής των εργασιών, προκύπτει, πως το άγαλμα του λέοντος στεκόταν πράγματι στην κορυφή του τύμβου. Οι πρώτες εκτιμήσεις, κατά τον περασμένο αιώνα, ήταν πως επρόκειτο για ανεξάρτητο τετράπλευρο οικοδόμημα. Σπαράγματα του αγάλματος παρατηρήθηκαν πρώτη φορά από τον ελληνικό στρατό κατά το 1912. Μάλιστα το 1916 Άγγλοι στρατιώτες, ανακάλυψαν τυχαία τμήματα του αγάλματος και λειτουργώντας ως συνεχιστές του Λόρδου Έλγιν, επιχείρησαν να τα φυγαδεύσουν στην Αγγλία. Ωστόσο, δεν τα κατάφεραν, επειδή τους επιτέθηκαν οι Βούλγαροι. Το λιοντάρι δεν είχε την γλώσσα του. Απελπισμένος λοιπόν το πέταξε στον ποταμό Στρυμόνα προκειμένου να μην το δει κανείς και ντροπιαστεί. Αυτό λέει η λαϊκή παράδοση. Άλλη άποψη αναφέρει ότι η έλλειψη γλώσσας από τον κατασκευαστή ήταν συμβολική, καθώς ο Λέων που βρισκόταν ως φρουρός στην κορυφή του τύμβου, «ήξερε» το μυστικό για το ποιος ήταν θαμμένος στο εσωτερικό, που έπρεπε να μην το πει ποτέ σε κανέναν και αυτό ο αρχιτέκτονας το συμβόλισε «κόβοντας» του την γλώσσα. Το 1937, χάρη σε πρωτοβουλία του πρεσβευτή των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα Λίνκολν ΜακΒη, την ιδιωτική πρωτοβουλία και τη συμπληρωματική ενίσχυση του ελληνικού κράτους, ο Λέων της Αμφίπολης αναστηλώθηκε.
Βρυόκαστρο: προϊστορικός οχυρωμένος οικισμός, ο παλιότερος που έχει εντοπιστεί στην Τήνο. Όστρακα που έχουν βρεθεί σε επιφανειακές έρευνες μαρτυρούν κατοίκηση της περιοχής ήδη από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3000-2300 π.Χ.). Την Μεσοκυκλαδική (ή Μέση Εποχή του Χαλκού 2300-1600 π.Χ.) ο οικισμός οργανώνεται καλύτερα και οχυρώνεται η κορυφή του λόφου με ισχυρό τείχος, ερείπια του οποίου είναι ορατά. Οι πρώιμες αυτές εγκαταστάσεις καταλαμβάνουν, κυρίως, υψώματα, τα οποία κατοπτεύουν ευρύτερες χερσαίες ή θαλάσσιες περιοχές και βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από φυσικές πηγές νερού και καλλιεργήσιμη γη. Επίσης, η ίδρυση παράλιων οικισμών υποδεικνύει την ενίσχυση των δεσμών των ανθρώπων με τη θάλασσα και σχετίζεται, βεβαίως, με την ανάγκη ελέγχου των υδάτινων δρόμων επικοινωνίας και με την ανάπτυξη του εμπορίου. Ο οικισμός στο Βρυόκαστρο ανθεί κατά τους πρώτους αιώνες της 2ης χιλιετίας π.Χ. και αποτελεί το σημαντικότερο, μέχρι στιγμής, γνωστό οικιστικό κέντρο στην Τήνο κατά τη Μέση και την πρώιμη Ύστερη Εποχή του Χαλκού (περ. 2100-1500 π.Χ.). Οι επόμενοι αιώνες, και ειδικότερα αυτοί στη διάρκεια των οποίων κυριαρχεί στις Κυκλάδες ο μυκηναϊκός πολιτισμός. Η παράδοση θέλει ως πρώτους κατοίκους του νησιού τους Κάρες και τους Λέλεγες. Η Τήνος, πάντως, κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια και είναι ένα από τα νησιά της Ελλάδας που παρουσιάζουν σημάδια συνεχούς κατοίκησης.
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
