H σημασία της εστίας από άποψη πρακτική, τελετουργική και θρησκευτική έχει επισημανθεί. Οι αρχαιολόγοι έχουν ανασκάψει εστίες σε οικίες που έχουν διάφορα σχήματα. Πολλές εστίες βρίσκονται στο κέντρο του δωματίου κοντά στο στύλο του σπιτιού. Συχνά είναι σταθερές στο έδαφος, ενώ άλλες φορές, είναι πήλινες φορητές. Μερικές εστίες βρίσκονται έξω από τις οικίες, ενώ υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτές χρησίμευαν και για θυσίες. Οι αρχαιολόγοι συνδέουν τις εστίες με την οικιακή λατρεία, και κάνουν υποθέσεις και για ενδεχόμενες ιρανικές επιδράσεις στη λατρεία του πυρός, όπως και του ηλίου.
Ο Ήφαιστος αποτελεί ένα κομμάτι της ελληνικής Μυθολογίας. Μια θεϊκή μορφή, με άπειρες περιπέτειες, αλλά και με ευγένεια ψυχής, πάλεψε ανάμεσα σε θεούς και ανθρώπους. Ήταν ο θεός της φωτιάς. Προστάτευε και βοηθούσε τους ανθρώπους όταν υπήρχε πραγματική ανάγκη. Μερικά από τα περίφημα έργα του υπήρξε ο χρυσός δίσκος του ήλιου, το σκήπτρο του Αγαμέμνονα, τα βέλη του Απόλλωνα, αλλά και ο ξακουστός Τάλως, το αρχαίο χάλκινο ρομπότ της Κρήτης. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Δίας ανέθεσε στον Ήφαιστο να προσέχει τη φωτιά μέχρι που την έκλεψε ο Προμηθέας και την έδωσε στους ανθρώπους. Στο βιβλίο «Ελληνική Μυθολογία», οι Γ. Σκιάδης και Α. Κεσόπουλος, γράφουν σχετικά: «Σ’ αυτόν εμπιστεύτηκε ο Δίας να φυλάει τη φωτιά, ώσπου του την έκλεψε ο Προμηθέας και την έδωσε στους ανθρώπους, που τη χρησιμοποίησαν όχι μόνο να μαλακώνουν ή να λιώνουν τα μέταλλα, αλλά και για να ψήνουν τα φαγητά τους και για να ζεσταίνονται (…) Σαν θεός της φωτιάς που ήταν, εξουσίαζε και τη φωτιά που υπήρχε στα βάθη της γης και ανάγκαζε τα λιωμένα υλικά να εκτινάσσονται από τις τρύπες τους, που οι άνθρωποι ονόμασαν απ’ αυτόν ηφαίστεια…»
Η Φωτιά είναι ένα από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης. Το πιο τρομακτικό ίσως, μιας και μέχρι να καταφέρει ο άνθρωπος να τη δαμάσει, πάντα προκαλούσε έναν φόβο αλλά και ένα δέος. Δέος ως προς την θεϊκή της προέλευση, φόβο ως προς την ιδιότητά της να κατακαίει ο, τι βρίσκεται στο διάβα της. Παράλληλα όμως η φωτιά αποτελούσε κι ένα μέσο κάθαρσης και εξαγνισμού. Σε κάθε πολιτισμό, λοιπόν, οι μύθοι και οι θρύλοι για τη φωτιά πάντα είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα. Η λατρεία της λάμψης στην Ιλιάδα μας αποκαλύπτει ότι η λάμψη είναι σύμβολο της ισχύος, της ρώμης, της δύναμης, του σθένους – μιας και είναι ίδιον της μεγαλύτερης ισχύος, της ισχύος του ακατανίκητου και πολύ υψηλά ευρισκόμενου ήλιου – με τη λατρεία του οποίου έχουμε ασχοληθεί νομίζω . Είναι η μόνη από τις πέντε περιπτώσεις που το σημείο σύγκρισης δεν είναι η ορμή και η καταστροφικότητα του πυρός αλλά η λάμψη, κατά συνέπεια, η ισχύς του γενικά.
Η πυρολατρία είναι η λατρεία που απονέμεται στη φωτιά, ως υπερφυσική και θεία δύναμη. Η πυρολατρεία ανάγεται στους αρχαιότατους χρόνους της ανθρωπότητας και φαίνεται ότι είχε διαδοθεί σε όλο τον κόσμο, αφού λείψανα αυτής παρατηρήθηκαν και στην Αμερική. Λείψανα πυρολατρείας παρατηρούνται ακόμα και σήμερα σε διάφορα νησιά του Ειρηνικού, στην Αυστραλία και στην Αφρική, όπου οι πρωτόγονοι λαοί οργανώνουν πυρολατρικές γιορτές και πυροβασίες. Σε πολλούς ινδοευρωπαϊκούς λαούς, η πυρολατρεία, συνδυάστηκε με την ηλιολατρία. Καρποί του συνδυασμού αυτού ήταν ο ζωροαστρισμός και ο μιθραϊσμός. Ο Ζωροαστρισμός, μία από τις σημαντικότερες θρησκείες στον κόσμο μας, με τη γέννησή της να λαμβάνει χώρα στην Ανατολή και συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή της Περσίας, έχει ιστορία καταγεγραμμένη από τον 5ο αι. π.Χ. και πλήθος δοξαστών μέχρι σήμερα. Το κύριο δόγμα και οι αξίες του, κατάφεραν να επηρεάσουν σημαντικά τις ιδεολογίες και τα πνευματικά-λατρευτικά στοιχεία μεταγενέστερων θρησκειών, ιδίως μονοθεϊστικών, όντας ακόμα και προπύργιο για τη δημιουργία τους. Παράλληλα, πρόκειται για τη θρησκεία που ήρθε ως ριζική αναμόρφωση της παλαιότερης πολυθεϊστικής θρησκείας στις ιρανικές αυτοκρατορίες της Ανατολής.
Δείγματα πυρολατρείας έχουμε και στους αρχαίους Έλληνες, καθώς και στους Ρωμαίους. Κατάλοιπα της εξάλλου, θεωρούνται οι φωτιές που ανάβονται σε διάφορες χώρες. O Παυσανίας αναφέρει ότι, στο Άργος υπάρχει βωμός όπου καίει άσβεστο πυρ στο όνομα του Φορωνέως, διότι οι Αργείοι αποδίδουν σ’ αυτόν την εύρεση του πυρός και όχι στον Προμηθέα. O Φορωνεύς ήταν ο πρώτος που συνήγαγε «ες κοινόν» τους ανθρώπους, που ως τότε ζούσαν διάσπαρτοι και μοναχικοί, και ο τόπος της πρώτης συνάθροισης ονομάσθηκε «άστυ Φορωνικόν» (Kορινθ. 15, 5· 19, 5). Κατά τον Ακουσίλαο, που άντλησε από το χαμένο τώρα έπος Φορωνίς (π. 600 π.χ.), ο Φορωνεύς είναι ο πρώτος άνθρωπος και πατήρ των ανθρώπων.
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
