Τα Τουρκοβούνια αποτελούν τον υψηλότερο λόφο εντός του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας και έχουν μέγιστο υψόμετρο στα 337 μέτρα. Ουσιαστικά, πρόκειται για μία βραχώδη λοφοσειρά από ασβεστολιθικά πετρώματα, ο κύριος όγκος της οποίας βρίσκεται στα σύνορα του Γαλατσίου με τον Δήμο Αθηναίων. Εκεί υπάρχει και το γνωστό Αττικό Άλσος, ενώ στις πλαγιές του λόφου είναι κτισμένο και το Πανόραμα Γαλατσίου. Στην αρχαιότητα ονομάζονταν Αγχεσμός, ονομασία που σχετίζεται με το οξύ σχήμα κάποιων κορυφών τους. Η παλαιότερη ονομασία της λοφοσειράς ήταν “Λυκοβούνια”. Το σημερινό όνομα δόθηκε κατ’ άλλους μεν, επειδή εκεί υπήρχε τουρκικό νεκροταφείο και κατ’ άλλους, επειδή εκεί στρατοπέδευαν τα στρατεύματα του Τούρκου Πασά Ομάρ, πριν την απελευθέρωση της Αθήνας. Όπως όλοι οι τόποι δύναμης έχουν πολλά ονόματα, έτσι και εδώ. Στους νεότερους χρόνους στα Τουρκοβούνια είχε το λημέρι του ο φοβερός λήσταρχος Κακαράς, εξ ου και η ονομασία της σπηλιάς που υφίσταται εκεί. Ο μύθος θέλει ο ληστής να ταξιδεύει υπογείως από εκεί στην υπόλοιποι Αθήνα. Ο κεντρικός λόφος, είναι διάσπαρτος από διαφόρων ειδών ερειπωμένες κτιριακές εγκαταστάσεις και κοιλώματα παλιών λατομείων, στα οποία συναντάμε μαγικά ίχνη! Η περιοχή του Γαλατσίου και ιδίως τα Τουρκοβούνια, κατοικούνται από τα προϊστορικά χρόνια. Συγκεκριμένα, από την 4η χιλιετηρίδα π.Χ. και μετά, οι προϊστορικοί συνοικισμοί της Αθήνας επεκτάθηκαν προς τα Τουρκοβούνια (στο βόρειο άκρο), το Χαλάνδρι, τη Ραφήνα και προς άλλες κατευθύνσεις. Κατά την περίοδο των ιστορικών χρόνων, οι προϊστορικοί οικισμοί μεταβάλλονται σε οργανωμένες κοινωνίες και έτσι δημιουργούνται οι κώμες και οι αρχαίοι δήμοι. Τα Τουρκοβούνια υπάγονται στον αρχαίο δήμο Βατή όπου κατοικούσε η Αιγηίδα Φυλή και είχε προστάτη τον Ηρακλή. Το 1932 ο αρχαιολόγος Μπερντ, ανακάλυψε στο βόρειο άκρο του βουνού ίχνη αρχαίου βωμού, ενώ ο Διονύσιος Σουρμελής, στην «Ιστορία των Αθηνών», αναφέρει ότι στο βουνό βρισκόταν το Άλσος των Ευμενίδων, όπου οδηγήθηκε ο Οιδίποδας από την κόρη του Αντιγόνη για να ξεπλυθεί από τα αμαρτήματα της οικογένειας των Λαβδακιδών και να δικαστεί. Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε ότι είναι τόπος που καθαρίζει το μιαρό. Η μυθολογία αναφέρει επίσης ότι η Αθηνά που αναδείχθηκε προστάτιδα της πόλης, μετά την κόντρα της με τον Ποσειδώνα, πήρε από τα Τουρκοβούνια τεράστιους βράχους που χρησιμοποιήθηκαν στα κυκλώπεια τείχη, τα οποία προστάτευαν την πόλη, λειτουργήσαν δηλαδή ως μαγικοί λίθοι. Την εποχή που ο Παυσανίας (150 μ.Χ.) περιηγείται στην Αθήνα και γράφει για τον Αγχεσμό, ο χριστιανισμός έχει ήδη αρχίσει να εξαπλώνεται στον ελληνικό χώρο. Στην Τραϊανούπολη της Θράκης, μια νεαρή χριστιανή καταφέρνει -σύμφωνα με την λατρευτική παράδοση- να γκρεμίσει με την προσευχή της το άγαλμα του Δία από το βάθρο του και να το κάνει κομμάτια! Πρόκειται για την Αγία Γλυκερία, μέσα από την ιστορία της οποίας, ο νέος, τριαδικός θεός, κατατροπώνει συμβολικά τον παλιό και έτσι από τον Δία, η λατρεία άλλαζει στην Αγία Γλυκερία. Ίσως γι’ αυτό η εικόνα της να έχει τόσο σημαντική θέση μέσα στην Ομορφοκκλησιά. Ο ναός αυτός, αφιερωμένος στον Άγιο Γεώργιο, χτίζεται γύρω στο 1200 πάνω σε ερείπια παλαιότερου χριστιανικού ναού. Ελέγχει το μονοπάτι προς τον λόφο της Φιλοθέης, που στην κορυφή του φιλοξενούσε κάποτε τον βωμό του Δία. Είναι το μοναδικό μεσαιωνικό μνημείο που επιβιώνει σήμερα στο Γαλάτσι και θα μπορούσαμε να πούμε ότι σηματοδοτεί το πέρασμα από τη βυζαντινή εποχή στο σκοτάδι της Φραγκοκρατίας και τους Ναΐτες . Οι Φράγκοι στην Αθήνα είναι στα χρόνια (1205) που ο αρχηγός των Σταυροφόρων Βονιφάτιος Μομφερρατικός -ο οποίος έχει μόλις κατακτήσει και την Κωνσταντινούπολη- παραχωρεί την Αθήνα στον Όθωνα ντε λα Ρος, Βουργουνδό ευγενή. Οι Γάλλοι κρατούν την εξουσία για έναν περίπου αιώνα και μετά, το 1311, η πόλη πέφτει στα χέρια Καταλανών μισθοφόρων, που τη λεηλατούν και τη διαφεντεύουν με αγριότητα. Από αυτούς, την απαλλάσσει το 1388 ο Νέριο Ατσαγιόλι από τη Φλωρεντία. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν, η δυναστεία του, διοικεί την πόλη με σεβασμό προς την κληρονομιά της, επιτρέποντας στους Αθηναίους να πάρουν μια τελευταία ανάσα πολιτισμού. Σύντομα όμως η εποχή της Λατινοκρατίας τελειώνει και εκείνη της Τουρκοκρατίας ξεκινάει. Το καλοκαίρι του 1944 και μέχρι την αποχώρησή τους από την Αθήνα στις 12 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί με τους Έλληνες συνεργάτες τους κλιμακώνουν ραγδαία τη βία με καθημερινές εκκαθαρίσεις στις συνοικίες. Τα μπλόκα: Γούβα, Περιστέρι, Πετράλωνα, Πετρούπολη, Γκύζη, Βύρωνα, Ν. Κόσμος, Καλλιθέα, Κοκκινιά αφήνουν δεκάδες έως εκατοντάδες θύματα τη φορά. Κάποιοι λένε ότι οι μορφές τους στοίχειωσαν το βουνό ως φαντάσματα. Το μεγάλο μπέρδεμα στην περιοχή, οφείλεται και στους νεκρούς που θάφτηκαν πρόχειρα εκεί λίγο καιρό μετά, κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, αλλά ίσως και άλλων ακόμα. Αυτός είναι μάλλον ο λόγος που στη μαρμάρινη πλάκα αναφέρονται «45 πατριώτες» νεκροί χωρίς τάφους, ενώ μύθοι για βρικόλακες την νύχτα, συνθέτουν ένα μυστηριώδες σκηνικό. Έχουν γίνει πολλές συζητήσεις ανά τα χρόνια, από διαφόρους φορείς με σκοπό την αναμόρφωση και ανάπλαση του χώρου. Σήμερα, θυμίζει σεληνιακό τοπίο θα έλεγε κανείς, ενώ βρίσκεται μια ανάσα από το κέντρο της Αθήνας. Εμείς, κατά την έρευνα μας, ακολουθήσαμε ένα χωμάτινο μονοπάτι με κατεύθυνση το σπήλαιο Κακαράπη. Σύμφωνα με τον θρύλο, στα τέλη του 19ου αιώνα, στο σπήλαιο είχε βρει καταφύγιο ο αδίστακτος ληστής Λουκάς Μπελούλιας, γνωστός ως Κακαράπης, και είχε κρύψει τα κλοπιμαία κάπου κοντά. Στην στέγη μιας δεξαμενής, υπάρχει το καλλιτέχνημα σπείρας που έχει διάμετρο 23 μέτρα και ενώ το κέντρο της είναι υπερυψωμένο, η επιφάνεια της σταδιακά χαμηλώνει για να φτάσει στην περιφέρεια 40 εκ. πιο κάτω. Ακόμα, μας έκανε εντύπωση ότι η συγκεκριμένη σπείρα ακολουθεί την μαθηματική ακολουθία του Fibonacci. Ο χώρος στο σύνολο του, είναι αινιγματικότατος, με ίχνη από τελετές και κατασκευάσματα χωρίς ουσία όπως ο τσιμεντένιος κύκλος, βρίθει δε, από θεωρίες για υποχθόνια περάσματα και τόσα άλλα.
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
