Η Θεωρία του Χάους είναι ένας τομέας στα μαθηματικά, με διάφορες εφαρμογές σε κλάδους επιστημών όπως η φυσική, η μηχανολογία, τα οικονομικά και η βιολογία. Η θεωρία του Χάους εκλαϊκευμένη, με στοιχεία της επίδρασής της βρίσκεται και στις καθημερινές μας πράξςι;. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην επίδραση των θεωριών του χάους στην καλλιτεχνική έκφραση γιατί είναι σχεδόν πάντα ο φανερός πρόσκοπος των εξελικτικών βημάτων κάθε κοινωνίας. Τέλος, εκτίθενται σκέψεις για το ποια μπορεί να είναι η μεταμορφωτική και εξελικτική επίδραση των θεωριών του Χάους στην συνείδηση. Στην επιστήμη το χάος χρησιμοποιείται για να περιγράψει την συμπεριφορά συστημάτων με εξαιρετικά ευαίσθητη εξάρτηση από τις αρχικές τους συνθήκες. Η ανεξέλεγκτη, απειροελάχιστη μεταβολή στις αρχικές συνθήκες εκδηλώνεται ως χάος-αταξία, αδυναμία πρόβλεψης σε μια κατά τα άλλα αναμενόμενη τακτική και σταθερή φυσική διαδικασία. Για να προσεγγίσουμε επαρκώς την οντολογία του χάους και του ανθρώπου υπό το φως των ανοικτών δομών, χρειάζεται πρώτα να διερωτηθούμε αν και πώς συνδέονται το χάος και ο άνθρωπος. Προφανώς, η πρώτη απάντηση αναγνωρίζεται στην έννοια της δημιουργίας: εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε ή σχηματοποιούμε ή μορφοποιούμε ή αποδίδουμε μορφές στο χάος και στον εαυτό μας. Οι λαοί της αρχαιότητας πίστευαν πως οι δυνάμεις του χάους και της τάξης συνδέονταν αρμονικά αλλά συγχρόνως βρίσκονταν σε μεγάλη ένταση. Θεωρούσαν το χάος κάτι απέραντο και δημιουργικό. Ήταν το πρωταρχικό στοιχείο όλων των κοσμογονιών. Ας δούμε μερικά παραδείγματα από μερικά αρχαία κείμενα: Στη Θεογονία του ο Ησίοδος διατυπώνει τον πρώτο γνωστό ορισμό του χάους. Στους στίχους 116, 123, 700 της Θεογονίας ο Ησίοδος λέει ότι το Χάος, το κενό, δημιουργεί έναν κόσμο τάξης που τον αποτελούν διάφορες θεότητες, η πρώτη από τις οποίες είναι η θεά Γαία, τη ίδια μας η Γη, σαν ένας σπόρος από τον οποίον ξεπετάγεται ο σύζυγός της ο Ουρανός και μεγαλώνει σαν ένα δέντρο. «Και λοιπόν πρώτα από όλα το Χάος εγεννήθη και μετά η πλατύστερνη Γαία, η αιώνια και ασφαλής έδρα των πάντων και ο σκοτεινός Τάρταρος σε μια τρύπα στα έγκατα της απλωμένης Γης και ο Έρως, ο πιο όμορφος ανάμεσα στους Αθάνατους Θεούς που τα μέλη παραλύει σε Θεούς και σε ανθρώπους που υποτάσσει τα στήθη, το μυαλό και τη σύνεση. Από το Χάος γεννήθηκε το Έρεβος και η Νύχτα. Η μυθική ιδέα ότι η κοσμική δημιουργικότητα εξαρτάται από κάποια αμοιβαιότητα ανάμεσα στην τάξη και την αταξία επιβιώνει ακόμα και στις κοσμογονίες των μονοθεϊστικών θρησκειών όπως του Χριστιανισμού: Στη Βίβλο, σε πολλά σημεία, αναφέρονται οι διαμάχες ανάμεσα στον Θεό και τις δυνάμεις του Χάους, π.χ. Γένεσις 1:1-2, Ησαΐας 24:9-10,16¬17, 34:9-11, 45:18-19, Ιερεμίας 4:23-26, Μιχαήλ 1:5-6, Ζαχαρίας 14:3-5, Ιώβ 10:20-22 και Ιωάννης 1:5-10. Όλα τα δημιουργούμε εμείς, το νόημα και τις μορφές τις αποδίδουμε εμείς, οι λαοί και οι πολιτισμοί μέσα στον χρόνο, ατομικά και συλλογικά. Γι’ αυτό και μπορεί να είναι διαφορετικές οι προσεγγίσεις μεταξύ των κοινωνιών, των λαών και των πολιτισμών. Μπορεί όμως να είναι και κοινές. Ας αναλογιστούμε μόνο στην καθημερινότητά μας τι σημαίνει Ευρώπη για τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου και τι σημαίνει για τις χώρες του ευρωπαϊκού βορρά. Χάος και άνθρωπος μετέχουν εξ ίσου στην ανθρωποκεντρική οντολογία που χαρακτηρίζεται ως ακατάπαυστη δημιουργία και ανοικτότητα. Αν, εν τέλει, όλα αυτά είναι προκαθορισμένα, παραμένει ένα ανοικτό ερώτημα με ποικίλες απαντήσεις. Το σημαντικό είναι ότι παραμένει ανοικτό, μια διαρκής α-πορία που επιδέχεται βέβαια απαντήσεις. Οι λαοί και οι πολιτισμοί από εκεί και πέρα επιλέγουν τον δρόμο τους.
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
