Οι "Καρμανιόλοι" ήταν μια λαϊκή επαναστατική παράταξη ή φατρία στη Σάμο, που έδρασε λίγο πριν και κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αντιπαρατέθηκαν με τους "Καλικαντζάρους", μια άλλη φατρία που αποτελούνταν από προεστούς και είχε συμμαχήσει με την τουρκική εξουσία. Το 1806 κατόρθωσαν οι Καρμανιόλοι και πήραν τις θέσεις των Καλικάντζαρων, οι οποίοι έστειλαν επιτροπή στην Κωνσταντινούπολη, ζητώντας την έκδοση σουλτανικού διατάγματος επανελέγχου των λογαριασμών. Εκεί συνάντησαν τον Λυκούργο Λογοθέτη, ο οποίος με ενέργειές του, διαβήματα και με καταβολή 72000 γροσιών, κατόρθωσε να εκδοθεί το φιρμάνι για τον επανέλεγχο των λογαριασμών και την εξέταση της κατάστασης στη Σάμο. Το όνομα «Καρμανιόλοι», ήταν ήδη σε χρήση στα Επτάνησα. Σύμφωνα με τις πηγές, αυτό που έδωσε το όνομα «Καρμανιόλοι» στη ριζοσπαστική αυτή ο ομάδα, ήταν «ο χορός της καρμανιόλας», τον οποίο χόρευαν και οι εξεγερμένοι Γάλλοι. Ο χορός της καρμανιόλας είναι ένας λαϊκός χορός που σχετίζεται με την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης. Ήταν δημοφιλής τόσο στην Ιταλία όσο και στη Γαλλία, και χορευόταν με το ομώνυμο τραγούδι Καρμανιόλα. Το τραγούδι και ο χορός έγιναν σύμβολο της επανάστασης και της αλλαγής, και συνδέθηκαν με τους Ιακωβίνους, οι οποίοι ήταν μια ριζοσπαστική πολιτική ομάδα εκείνης της περιόδου. Επί Ροβεσπιέρου, έγινε ο χορός που συνόδευε αποκεφαλισμούς αστών, δικαστών και αντεπαναστατών γενικότερα. Εξαιτίας αυτού, η Καρμανιόλα απετέλεσε τη δημώδη ονομασία της λαιμητόμου. Ο χορός είναι καθαρά τελετουργικός και συνδέεται με την επανάσταση των ατόμων και όπως λέει ο γραφών, δεν υπάρχει επανάσταση δίχως χορό! Κάποιοι Σαμιώτες ναυτικοί, συνεπαρμένοι από την ιδέα της επανάστασης, τον δίδαξαν στη φτωχολογιά του νησιού και από τότε έγινε σύμβολο της ρήξης των περισσότερων κατοίκων του νησιού με τους παραδοσιακούς. Στη Σάμο, η αντίδραση ενάντια στο κατεστημένο των προεστών, εκφράστηκε καθαρά με την προσπάθεια ανατροπής τους από την εξουσία. Προσπάθεια που πέτυχε δυο φορές, την πρώτη προς το τέλος της Τουρκοκρατίας και τη δεύτερη κατά την επανάσταση του 1821. Οι περισσότεροι μάλλον συμπαθούσαν τους Καρμανιόλους και εμφανίζουν την ίδια νοοτροπία μ’ αυτούς σχετικά με την ανάπτυξη των γραμμάτων. Η κάθοδος του Γ. λογοθέτη στη Σάμο ανέτρεψε τις εύθραυστες ισορροπίες, ενισχύοντας τις καταπιεσμένες δυνάμεις. Τώρα πια, το σύστημα των «Παλαιών Προεστών» και οι Οθωμανοί συνεργάτες τους (Βοεβόδας, Καδής, Σούμπασης) αντιμετώπιζαν άμεσο κίνδυνο οριστικής ανατροπής, διώξεων και χρηματικών κυρώσεων. Οι Καρμανιόλοι έφεραν περικεφαλαία, από δέρμα και σίδηρο, με σταυρό, και τα αρχικά ΗΕΗΘ (ή ελευθερία ή θάνατος). Οι ηγέτες των Καρμανιόλων, πέρα από τον αρχηγό Λυκούργο Λογοθέτη, είναι έμποροι και καραβοκύρηδες μικρής εμβέλειας που μένουν μόνιμα στο νησί και αναδεικνύονται μέσα από τη σκληρή αντιπαράθεση με τους παλαιούς προεστούς. Οι πιο χαρακτηριστικές προσωπικότητες αξιωματικών είναι: Ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης, γαμπρός του Λογοθέτη, ο Μανώλης Μελαχροινός και ο Μανώλης Αγγελινίδης που τον αντικατέστησε μετά τον θάνατό του, ο Κωνσταντής Κονταξής, και ο φιλικός Κωνσταντής Λαχανάς απ’ το Άνω Βαθύ, καπετάνιος στο ιδιόκτητο του σκάφος του «Πυθαγόρας». Ο αρχηγός τους, Λυκούργος Λογοθέτης, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Θεσσαλό Αριστείδη Παππά, τον Ιούνιο του 1819, και έλαβε το όνομα Λυκούργος ως μυημένος πλέον (από το όνομα του αρχαίου Σπαρτιάτη νομοθέτη), το οποίο έκτοτε θα κρατήσει έως το τέλος της ζωής του. Ορίστηκε από τον απόστολο Δημήτριο Θέμελη ως «τοποτηρητής της Αυτού Εκλαμπρότητος» [ήτοι, του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Αόρατης Αρχής της Φιλικής Εταιρείας] στη Σάμο. Είναι σημαντικό να πούμε ότι, όλοι οι Σαμιώτες συνδρομητές σε νεοεκδιδόμενα βιβλία, από το 1814 που ανιχνεύονται σε καταλόγους εκδοτών, ανήκουν στο περιβάλλον των Καρμανιόλων ή στην Εκκλησία. Κανένας τους δεν προέρχεται από την παράταξη των «παλαιών προεστών». Κοινώς, πρόκειται για μία αντιπαράθεση των ελεύθερων ανθρώπων της γνώσης με τους παγιωμένους, που ήθελαν τον κόσμο μη γνώστη και αγράμματο. Ο Λυκούργος Λογοθέτης, είχε γνωρίσει καλά τις ιδέες του Ρήγα, καθώς ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του από το περιβάλλον του Αλέξανδρου Υψηλάντη, στο οποίο και ο μεγάλος Έλληνας είχε βρει προστασία. Η γνωριμία του Λογοθέτη με τα κείμενα του Ρήγα φαίνεται εξάλλου και από τα κείμενα των τοπικών πολιτευμάτων της Σάμου, των οποίων υπήρξε ο κυριότερος συντάκτης. Ο Ιωάννης Λεκάτης ήταν άλλη μια ηγετική φυσιογνωμία των Καρμανιόλων, τυπώνει διάφορα βιβλία, ανάμεσα στα άλλα -σε μετάφραση μιας γυναίκας, της Φωτεινής Σπάθη - την τραγωδία του Βολταίρου, «ο Φανατισμός ή ο προφήτης Μωάμεθ». Ο Λεκάτης έχει αφήσει πίσω του ένα σημαντικό γραπτό, από το οποίο φαίνεται συνεπής αποδέκτης της «νεωτερικής» παιδείας και προσπαθεί να εντοπίσει ποιες λαθεμένες νοοτροπίες τους οδηγούν στη στασιμότητα. Ακόμα ένα δείγμα ότι ήθελαν να φέρουν νέα γνώση! Κανείς, πιστεύει ο Λεκάτης, δεν μπορεί να υπερηφανεύεται ότι είναι απόγονος των αρχαίων Ελλήνων, επειδή συμπτωματικά κατοικεί στον ίδιο γεωγραφικό χώρο μ’ αυτούς. Πρέπει να το αποδείξει με τη συμπεριφορά και τον πολιτισμό του. Μια άλλη σημαντική φυσιογνωμία των Καρμανιόλων ήταν ο ποιητής Γεώργιος Κλεάνθης, ο οποίος στην τελευταία φάση του αγώνα της ανεξαρτησίας, θα αναδειχθεί σε ηγετικό παράγοντα του νησιού. Στα ποιήματα του, ανιχνεύονται άμεσες επιδράσεις από τον Αδ. Κοραή. Οι Οθωμανοί αξιωματούχοι, αν και αρχικά κινήθηκαν εναντίον του κινήματος, αποτραβήχτηκαν γρήγορα. Κατανόησαν μάλλον ότι σκοπός του κινήματος δεν ήταν η ανατροπή της επικυριαρχίας τους, αλλά η αλλαγή των εσωτερικών συσχετισμών του «κοινού». Το τίμημα που καταβλήθηκε από τους Καρμανιόλους ήταν η φυλάκιση και εξορία του ηγέτη τους Λυκούργου Λογοθέτη με χαλκευμένες κατηγορίες και η κατατρομοκράτηση του πληθυσμού από τουρκικά στίφη, πριν ακόμα αποφασίσει ο Οθωμανικός παράγοντας να απεμπλακεί από την εσωτερική διένεξη. Από το 1812 μέχρι και το 1821 την εξουσία ξαναπαίρνουν οι «παλαιοί προεστοί», αν και εντείνουν την εκμετάλλευση των μικροκαλλιεργητών, το υπόδειγμα εναλλακτικής διακυβέρνησης έχει καθιερωθεί. Με την έκρηξη της επανάστασης θα παραγκωνιστούν πλήρως. Οι Καρμανιόλοι κυρίαρχοι πλέον στο νησί θα προτιμήσουν μια «χαλαρή σχέση» με την κεντρική διοίκηση του αγώνα και θα αντιταχθούν στην επέκταση των εθνικών συνταγμάτων στο νησί. Είδαν μάλλον με δυσπιστία τα κεντρικά σχήματα διοίκησης, με την κυρίαρχη παρουσία σ’ αυτά των ομάδων εξουσίας της Οθωμανικής περιόδου (κοτζαμπάσηδες) Μετά την καταστροφή της Χίου, για την οποία οι ένθερμοι Σαμιώτες επαναστάτες και ο ηγέτης τους θα θεωρηθούν υπεύθυνοι, θα υπάρξει μια σύντομη περίοδος επανόδου των παλαιών δημογερόντων που καλύπτονταν πίσω από τους απεσταλμένους της Κεντρικής διοίκησης. Γρήγορα η αντίδραση του πληθυσμού ανατρέπει αυτή την εξέλιξη. Οι Καρμανιόλοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα κρατήσουν την εξουσία μέχρι το 1834, όταν επιβλήθηκε με την απειλή σφαγής το καθεστώς της ημιαυτόνομης- υποτελούς στην «Υψηλή Πύλη», «Ηγεμονίας της Σάμου» και οι περισσότεροι από αυτούς αυτοεξορίστηκαν στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος. Από τις ιδέες τους ξεχωρίζει η ιδέα ότι η δύναμη που αντλούν από τη μεταξύ τους επικοινωνία και ένωση με στόχο το κοινό συμφέρον, είναι μια δύναμη ικανή να αλλάξει τη ζωή τους. Το παραδοσιακό αυτοδιοικητικό σύστημα της Τουρκοκρατίας ενσωματώθηκε σε γενικές γραμμές και στον «Στρατοπολιτικό Διοργανισμό», το συνταγματικό κείμενο της επαναστατικής περιόδου 1821. Όπως επικυρώνεται και επισημοποιείται συντακτικά το γραπτό ιδιωτικό δίκαιο που ίσχυσε καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, δηλαδή οι κωδικοποιήσεις του βυζαντινού δικαίου, δηλαδή η «Εξάβιβλος». Η λογική της εισαγωγής του Βυζαντινού δικαίου υπάρχει διότι αναζητείται η συνέχεια του δικαίου και η εξοικείωση των πολιτών μ’ αυτό. Η ομάδα των Καρμανιόλων χρησιμοποίησε τα παραδοσιακά γνώριμα σχήματα για να αλλάξει τη νοοτροπία υποταγής του πληθυσμού και να πετύχει την ενεργοποίησή του για την προάσπιση των μόλις αποκτημένων κοινωνικών ή εθνικών ελευθεριών. Οι Καρμανιόλοι μπορεί να αποδέχτηκαν και να ενσωμάτωσαν στη διοίκηση τους το παραδοσιακό κοινοτικό σύστημα, δεν αποδέχτηκαν όμως με κανένα τρόπο, τη νοοτροπία της διοίκησης των παραδοσιακών δημογερόντων, αλλά ούτε τα αποτελέσματα που είχε αυτή για τη ζωή του πληθυσμού. Με την επικράτηση της επανάστασης του 1821 οι αγρότες ξανά πήραν πίσω τα κτήματα που είχαν απολέσει προς όφελος των πιστωτών τους.
ΥΓ-Μην μου πείτε ότι ο κόκκινος σταυρός, και το λευκό, δεν σας φέρνουν στο νου, τα σύμβολα των Ναϊτών! Αλώστε πριν από τους Καρμανίολους είχα πέραση, οι σταυροφόροι από το νησί. Επίσης το κίνημα ξεκίνησε από την Γαλλία όπως και οι Νάιτες.
ΓΡΑΦΕΙ ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ
